Het geheim van de ministeriële verantwoordelijkheid
Aan de hand van een aantal politieke kwesties tussen 1848 en 1905 wordt beschreven hoe de vier constitutionele machten – de koning, het kabinet, de Kamer en de kiezers – zich onder de nieuwe grondwet tot elkaar gingen verhouden. Wat waren hun rollen en bevoegdheden? Wat werd van hen verwacht? Wie had het voor het zeggen?
Samenvatting
November 2011
472 pagina’s
‘Er waart een spook Europa, het spook van het communisme’, zo begon Karl Marx zijn Communistisch Manifest in 1848. De golf van revolutie en opstand die Europa dat jaar overspoelde, vormde inderdaad een spookbeeld voor alle vorsten die de macht sinds de Franse Revolutie weer stevig in handen hadden. In diverse landen moesten koningen het veld ruimen.
In Nederland koos koning Willem II eieren voor zijn geld en gaf opdracht voor een grondwetsherziening. Al eind 1848 lag er een nieuwe grondwet, met de bekende regels ‘De koning is onschendbaar, de ministers zijn verantwoordelijk’. De ministeriële verantwoordelijkheid deed haar intrede.
Het geheim van de ministeriële verantwoordelijkheid beschrijft aan de hand van een aantal politieke kwesties tussen 1848 en 1905 hoe de vier constitutionele machten – de koning, het kabinet, de Kamer en de kiezers – zich onder de nieuwe grondwet tot elkaar gingen verhouden. Wat waren hun rollen en bevoegdheden? Wat werd van hen verwacht? Wie had het voor het zeggen?
Hoofdstuk 1
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore magna aliqua.
Vivamus suscipit tortor eget felis porttitor volutpat. Vestibulum ante ipsum primis in faucibus orci luctus et ultrices posuere cubilia Curae; Donec velit neque, auctor sit amet aliquam vel, ullamcorper sit amet ligula. Curabitur arcu erat, accumsan id imperdiet et, porttitor at sem. Sed porttitor lectus nibh. Pellentesque in ipsum id orci porta dapibus. Nulla porttitor accumsan tincidunt. Curabitur non nulla sit amet nisl tempus convallis quis ac lectus. Nulla porttitor accumsan tincidunt. Curabitur non nulla sit amet nisl tempus convallis quis ac lectus.
Nulla porttitor accumsan tincidunt. Donec rutrum congue leo eget malesuada. Donec sollicitudin molestie malesuada. Vivamus suscipit tortor eget felis porttitor volutpat. Proin eget tortor risus. Mauris blandit aliquet elit, eget tincidunt nibh pulvinar a. Nulla quis lorem ut libero malesuada feugiat. Mauris blandit aliquet elit, eget tincidunt nibh pulvinar a. Vivamus magna justo, lacinia eget consectetur sed, convallis at tellus.
Vestibulum ac diam sit amet quam vehicula elementum sed sit amet dui. Curabitur non nulla sit amet nisl tempus convallis quis ac lectus. Donec sollicitudin molestie malesuada. Proin eget tortor risus. Curabitur aliquet quam id dui posuere blandit. Nulla porttitor accumsan tincidunt. Curabitur non nulla sit amet nisl tempus convallis quis ac lectus. Vestibulum ante ipsum primis in faucibus orci luctus et ultrices posuere cubilia Curae; Donec velit neque, auctor sit amet aliquam vel, ullamcorper sit amet ligula. Curabitur aliquet quam id dui posuere blandit.
Quisque velit nisi, pretium ut lacinia in, elementum id enim. Vestibulum ante ipsum primis in faucibus orci luctus et ultrices posuere cubilia Curae; Donec velit neque, auctor sit amet aliquam vel, ullamcorper sit amet ligula. Sed porttitor lectus nibh. Curabitur non nulla sit amet nisl tempus convallis quis ac lectus. Donec rutrum congue leo eget malesuada. Curabitur arcu erat, accumsan id imperdiet et, porttitor at sem. Pellentesque in ipsum id orci porta dapibus. Vestibulum ac diam sit amet quam vehicula elementum sed sit amet dui. Quisque velit nisi, pretium ut lacinia in, elementum id enim.
Sed ut perspiciatis unde omnis iste natus error sit voluptatem accusantium doloremque laudantium, totam rem aperiam, eaque ipsa quae ab illo inventore veritatis et quasi architecto beatae vitae dicta sunt explicabo.
Nemo enim ipsam voluptatem quia voluptas sit aspernatur aut odit aut fugit, sed quia consequuntur magni dolores eos qui ratione voluptatem sequi nesciunt. Neque porro quisquam.
Sed ut perspiciatis unde omnis iste natus error sit voluptatem accusantium doloremque laudantium, totam rem aperiam, eaque ipsa quae ab illo inventore veritatis et quasi architecto beatae vitae dicta sunt explicabo.
Nemo enim ipsam voluptatem quia voluptas sit aspernatur aut odit aut fugit, sed quia consequuntur.
Magni dolores eos qui ratione voluptatem sequi nesciunt. Neque porro quisquam est, qui dolorem ipsum quia dolor sit amet, consectetur.
Recensies
Nederlandse bibliotheken en bol.com
De handelseditie van een historisch proefschrift over de relatie tussen koning, kabinet, kamer en kiezer in het Nederland van de negentiende eeuw. Het leerstuk van de ministeriële verantwoordelijkheid en de ontwikkeling daarvan fungeert als kader voor het boek, dat zes belangrijke historische incidenten onderzoekt (onder andere de grondwetsherziening van 1848, de Aprilbeweging van 1853, de Luxemburgse kwestie van 1868). De term ‘geheim’ in de titel suggereert ten onrechte een boeiende plot; het (lijvige) boek is een wetenschappelijke verhandeling over de Nederlandse parlementaire en politieke geschiedenis in de negentiende eeuw, en als zodanig zeker interessant voor een leesgraag en geschoold publiek.
Dr. B.J.S. Hoetjes
Het klamme zweet van koning Willem II. Overtuigende studie naar de grondwet van 1848', Paul van der Steen
Diederick Slijkerman laat in ‘Het geheim van de ministeriële verantwoordelijkheid’ goed zien dat in 1848 weliswaar werd geregeld dat ministers en niet het staatshoofd verantwoordelijk waren voor het regeringsbeleid, maar dat dit eerder een begin- dan een eindpunt van een proces was. De verhoudingen tussen de constitutionele machten moesten zich nog zetten. Regels kregen vorm in de praktijk.
Trouw, 18 februari 2012
'Bekvechten terwijl Europa brandt', Niek van Sas
Slijkerman klinkt wat geshockeerd als hij moet vaststellen dat Thorbecke behalve een icoon ook een echte politicus was, bereid van mening te veranderen en ook niet vies van vuile handen.
De volledige recensie kun je hier lezen.
NRC Handelsblad, 20 april 2012
'De grondwet: geen blauwdruk, maar een proces', Bram Mellink
De volledige recensie kun je hier lezen.
Athenaeum Boekhandel, 30 november 2015
Recensie van Ron de Jong
Slijkerman laat overtuigend zien dat de interpretatie van de ministeriële verantwoordelijkheid niet hetzelfde bleef na de herziening van de Grondwet in 1848.
De volledige recensie vind je hier.
Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden (BMGN) , 1/2014
'Ministeriële verantwoordelijkheid: voortschrijdend inzicht op norm?', Jan Drentje
Bekijk hier de recensie die Jan Drentje heeft geschreven in Tijdschrift voor Geschiedenis, 4/2012.
Recensie van C.C. van Baalen
Het door de liberalen in 1867-1868 gepresenteerde beeld van de Grondwet alsof deze volledige ministeriële verantwoordelijkheid impliceerde, waarvan de conservatieve regering nog moest worden overtuigd, noemt de auteur een invention of tradition. Tijdens de Luxemburgse kwestie werden de spelregels voor de constitutionele machten opnieuw gedefinieerd. Slijkerman heeft een interessant en ook zeer leesbaar proefschrift geschreven. Het is naar mijn mening voor alle in het staatsrecht geïnteresseerden de moeite waard om kennis te nemen van de intensiviteit van het debat dat liberalen en conservatieven hebben gevoerd, in de tweede helft van de negentiende eeuw, over de interpretatie van de ministeriële verantwoordelijkheid.
De volledige recensie vind je hier.
Tijschrift voor Constitutioneel Recht (TvCR), 3/2012
'Machtsstrijd en ministeriële verantwoordelijkheid', Charlotte Brand
Lees hier de recensie die geplaatst is in Jaarboek Parlemetaire Geschiedenis, 2012.
Recensie van Niek van Sas
Per saldo onderstreept Slijkerman met zijn boek nog eens het grote belang van de crisisjaren 1866-68. En ook hoezeer het loont de ingewikkelde politieke spelletjes die toen gespeeld werden – en die goed gedocumenteerd zijn in de Handelingen, de pers en in talloze brochures – grondig te analyseren.
In De negentiende eeuw 3/2012 vind je de recensie.
'Norm of relatie?', Hans Engels
Staatsrechtelijke regels moeten in samenhang worden begrepen met hun historische ontstaanswijze, de politiek-bestuurlijke praktijk en de aan deze regels ten grondslag liggende rechtsbeginselen. In dat licht zijn observaties van historici, politicologen, bestuurskundigen en filosofen zeer relevant voor de interpretatie van het staatsrecht. In dit licht is zeker het proefschrift van Diederick Slijkerman over de invoering en ontwikkeling van de (politieke) ministeriële verantwoordelijkheid tussen 1848 en 1905, een prikkelende en boeiende aansporing om nog eens op de hiervoor geschetste staatsrechtelijke doctrine te reflecteren. Het proefschrift biedt een fraaie blik op de typisch Nederlandse politieke cultuur.
De volledige recensie lees je in Openbaar Bestuur, 8-9/2012
'Schuivend machtsevenwicht. Hoe de machtsverhoudingen in dit land - tussen koning, kabinet, Kamer en kiezer - in de periode 1848-1905 veranderden', Piet H. de Jong
De recensie kun je lezen in Nederlands Dagblad, 3 december 2011.
'De ministeriële verantwoordelijkheid'
De recensie over Het geheim van de ministeriële verantwoordelijkheid vind je in Nederlands Juristenblad (NJB) 43, 2011.
Gerelateerde publicaties
'Thorbecke was wel degelijk voorstander van koninklijk kabinet', D. Slijkerman
Ingezonden brief in Tijdschrift voor Geschiedenis 2/2013 welke hier te lezen is.
'Ministeriële verantwoordelijkheid is relationeel', D. Slijkerman
'De minister-president: concurrent of dienaar van de monarch?', D. Slijkerman
Het artikel kun je hier lezen.
Liberaal Reveil 2/2013, 12-18.
'Het politieke primaat: van Koning naar kabinet naar Kamer naar kiezers', D. Slijkerman
Het artikel vind je in het Jaarboek Parlementaire Geschiedenis: De Republiek van Oranje, 1813-2013 (2013) 35-46
'Tegen katholieken of de grondwet? Katholieke visies op de Aprilbeweging van 1853', D. Slijkerman
Het artikel is hier te lezen.
De Negentiende Eeuw 1/2014.
'Ministerial Responsibility as a Safety Valve for the Constitutional Powers in Great Britain from the Seventeenth Century Onwards', D. Slijkerman
Het artikel vind je in Giornale di Storia Costituzionale 1/2016.
'Anne Bos, Verloren vertrouwen. Afgetreden ministers en staatssecretarissen 1967-2002', D. Slijkerman
Het artikel is hier te lezen.
BMGN – Low Countries Historical Review 2/2019.
'Het geheim van de ministeriële verantwoordelijkheid', Ron de Jong
Een minister die onder vuur ligt in de Tweede kamer is niets nieuws. Denk aan minister Leers die door de Kamer ter verantwoording werd geroepen over Mauro. ‘Hoe komt het dat sommige ministers rustig blijven zitten, terwijl anderen struikelen door een motie?’, vraagt Diederick Slijkerman zich af.
Hier kun je het artikel van Ron de Jong over Het geheim van de ministeriële verantwoordelijkheid lezen.
'De stommiteit van Balkenende: de ministeriële verantwoordelijkheid werd gaandeweg een wapen voor politici', Vincent Bongers
Wanneer hoort iets op het bordje van het kabinet? Diederick Slijkerman schreef een proefschrift over de ministeriële verantwoordelijkheid. ‘ Eigenlijk heeft het parlement te veel macht.’
Het volledige artikel kun je hier lezen.
Mare, 24 november 2011
'Het geheim van de ministeriële verantwoordelijkheid'
Lees hier het interview in Kamerbode, 12 december 2011.
20 boekentips van het CPNB
Het geheim van de ministeriële verantwoordelijkheid wordt ook genoemd als een van de twintig boekentips van de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek.
Hier kun je de volledige lijst bekijken.
Genoemd in: 'Reconsidering Constitutional Formation II', Ulrike Müßig (e.d.)
Ulrike Müßig (ed.), Reconsidering Constitutional Formation II. Decisive Constitutional Normativity. From Old Liberties to New Precedence (Cham, Switzerland 2018).
Genoemd in: 'Parliament and Parliamentarism', Pasi Ihalainen, Cornelia Ilie and Kari Palonen (e.d.)
Pasi Ihalainen, Cornelia Ilie and Kari Palonen (ed.), Parliament and Parliamentarism. A Comparative History of a European Concept (New York 2016).
Genoemd in: 'Soevereiniteit en pluralisme', Jan van Rossem
Jan van Rossem, Soevereiniteit en pluralisme. Een conceptuele zoektocht naar de constitutionele grondslagen van de Europese rechtsorde, proefschrift (Deventer 2014).
Genoemd in: 'De eerste honderdvijftig jaar: parlementaire geschiedenis van Nederland', J. Th. J. van den Berg en J.J. Vis
J. Th. J. van den Berg en J.J. Vis, De eerste honderdvijftig jaar: parlementaire geschiedenis van Nederland, 1796-1946 (Amsterdam 2013).
Genoemd in: 'Sturen én Verbinden. Naar een toekomstbestendige Rijksoverheid', Advies Raad voor het openbaar bestuur (ROB)
Advies van de Raad voor het openbaar bestuur (ROB), Sturen én Verbinden. Naar een toekomstbestendige Rijksoverheid, 2 oktober 2015.
Genoemd in: De staat van de Tweede Kamer, Kamerstuk 33210
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2011-2012: De staat van de Tweede Kamer (2011). Kamerstuk 33210, nr. 4, 23 maart 2012.
Genoemd in: 'Ministerverantwortlichkeit', Wikipedia
Ministerverantwortlichkeit, Wikipedia.
Aan de hand van een aantal politieke kwesties tussen 1848 en 1905 wordt beschreven hoe de vier constitutionele machten – de koning, het kabinet, de Kamer en de kiezers – zich onder de nieuwe grondwet tot elkaar gingen verhouden. Wat waren hun rollen en bevoegdheden? Wat werd van hen verwacht? Wie had het voor het zeggen?