Liberaal zwaargewicht

Eigenlijk had Henk Vonhoff (1931-2010) toneelspeler willen worden, maar uiteindelijk wendde hij zijn imposante stemgeluid en voorkomen aan voor andere doeleinden: eerst voor het geven van geschiedenisles en later voor de politiek.

Het boek werd in eerste instantie overhandigd aan Mark Rutte tijdens het besloten 60-jarig bestaan van de VVD. Vervolgens werd het boek publiek overhandigd aan burgemeester van Utrecht Jan van Zanen die bevriend was met Vonhoff. Het boek werd ten slotte ook gepresenteerd aan de Staten van Groningen.

Samenvatting

Mei 2018

320 pagina’s

Eigenlijk had Henk Vonhoff (1931-2010) toneelspeler willen worden, maar uiteindelijk wendde hij zijn imposante stemgeluid en voorkomen aan voor andere doeleinden: eerst voor het geven van geschiedenisles en later voor de politiek. Met zijn Churchill-achtige verschijning, omvangrijk en welbespraakt, wist hij op te klimmen tot Kamerlid, staatssecretaris, burgemeester en commissaris van de Koningin. Hij was letterlijk en figuurlijk een zwaargewicht in partijpolitiek Nederland, en vooral binnen zijn partij, de VVD. Hij was getuige van de oprichting in 1948 en belde nog vlak voor zijn overlijden met het partijbestuur om hen te waarschuwen tegen samenwerking met de PVV. De rode draad in zijn leven was het grote belang van vrije meningsuiting en een evenwichtige democratie, waarin eenieder zich kan ontwikkelen naar eigen vermogen en inzicht.

Diederick Slijkerman sprak met politici, ondernemers, wetenschappers, journalisten en kunstenaars, ontmoette Vonhoffs weduwe en vrienden en rende met zijn oude trimgroepje door de bossen. Liberaal zwaargewicht biedt daarmee een veelzijdig en compleet beeld van Vonhoff als politicus, maar ook als vrijmetselaar, publicist, acteur, natuurliefhebber en amateurdichter.

De verloren strijd van Vonhoff

In 1971 verloor VVD’er Henk Vonhoff de strijd om het fractievoorzitterschap van Hans Wiegel. Daarmee werd ook een rechtse koers voor de VVD ingezet. Waar Vonhoff nog voorstander was van samenwerking met D66 en PvdA en geloofde dat de vrije markt begrenst moest worden omwille van sociale rechtvaardigheid, koos de VVD met Wiegel voor een conservatieve koers.

Al op de middelbare school speelde Henk Vonhoff (1931-2010) Kamerdebatten na, waarin hij als ‘prof. Vonhoff’ met een toen al indrukwekkende stem en enorme haardos interpelleerde over het regeringsbeleid. Als 15-jarige meldde Vonhoff zich aan bij de zojuist opgerichte PvdA, een fusie van de Sociaaldemocratische Arbeiderspartij en de Vrijzinnig-Democratische Bond. Maar omdat men zei dat hij maar moest gaan hoepelen, sloot hij zich aan bij de uit de Liberale Staatspartij ontstane Partij van de Vrijheid (PvdV), die later zou opgaan in de VVD.

Al op de middelbare school speelde Henk Vonhoff (1931-2010) Kamerdebatten na, waarin hij als ‘prof. Vonhoff’ met een toen al indrukwekkende stem en enorme haardos interpelleerde over het regeringsbeleid. Als 15-jarige meldde Vonhoff zich aan bij de zojuist opgerichte PvdA, een fusie van de Sociaaldemocratische Arbeiderspartij en de Vrijzinnig-Democratische Bond. Maar omdat men zei dat hij maar moest gaan hoepelen, sloot hij zich aan bij de uit de Liberale Staatspartij ontstane Partij van de Vrijheid (PvdV), die later zou opgaan in de VVD. Het theater nam Vonhoff mee naar de politiek. Hij stortte zich op vernieuwende wijze in de Amsterdamse gemeentepolitiek: hij ging met een bootje de grachten op om met een megafoon voorbijgangers over te halen op de VVD te stemmen. Hij leerde er andere vooruitstrevende VVD’ers kennen zoals Huub Jacobse, Rob Neuberg, Wim Keja en Ari Pais. Zij vormden fanclub ‘De Brainstorm’ om Vonhoff een Kamerzetel te bezorgen. Met André Szász en Erwin Nypels gaf Vonhoff lokale en landelijke cursussen aan nieuwe partijleden. Mede dankzij hem werd de VVD-afdeling in Amsterdam eind jaren vijftig een links-liberaal bolwerk. Samen met partijgenoot en vriend Frits Korthals Altes uit Rotterdam wist Vonhoff de partij in 1962 te hervormen. Daarop werden zij beiden in 1963 lid van het hoofdbestuur.

Naast zijn activiteiten als politicus en geschiedenisleraar aan een middelbare school schreef Vonhoff in 1965 een boek over de liberalen van vóór de Tweede Wereldoorlog – De Zindelijke Burgerheren – die hij te elitair vond en te weinig geïnteresseerd in sociale noden. Tegen de zin van de invloedrijke conservatief Harm van Riel, beschermheer van Hans Wiegel, onderhield hij als bestuurslid contact met het mede door Hans Gruijters opgerichte progressieve Liberaal Democratisch Centrum. Ondanks tegenstand van Van Riel, slaagde Vonhoffs fanclub erin hem in 1967 in de Tweede Kamer te krijgen. In 1971 verloor hij de strijd om het fractieleiderschap van Wiegel. Daarmee werd ook een rechtse koers voor de VVD ingezet. Vonhoff werd weggepromoveerd als staatssecretaris. Hoewel hij in het kabinet-Biesheuvel stevig moest bezuinigen en daardoor veel protest over zich heen kreeg, wist Vonhoff ook monumentenzorg van de grond te trekken en nam hij ingrijpende maatregelen om de natuur te beschermen. Zelfs zijn grootste socialistische criticaster Wim Meijer raakte onder de indruk.

Na de vroegtijdige val van het kabinet kwam Vonhoff terug in de Kamer en wist hij de onvrede over de rechtse koers van Wiegel naar zich toe te trekken. Hij schreef het roemruchte artikel De strijd om het midden. Volgens hem vervreemdde Wiegel met zijn rechtse koers de kiezers in het midden en moest de partij meer zijn sociale gezicht laten zien. Het stuk eindigde met de vaststelling dat ‘de enige winst van betekenis’ voor het liberalisme in Nederland ‘links’ lag.

Vonhoff werd in 1974 opnieuw weggepromoveerd, ditmaal naar Utrecht om het burgemeesterschap te bekleden. Dit liet onverlet dat hij zich bezig bleef houden met landelijke politiek. Samen met onder andere D66’er Erwin Nypels en PvdA’er Meijer maakte Vonhoff deel uit van het Des Indes-beraad, dat vanaf midden jaren zeventig de mogelijkheden van Paarse samenwerking onderzocht.

Als Commissaris van de Koningin in Groningen, een nieuwe bestuurlijke functie, was Vonhoff getuige van de eerste samenwerking tussen PvdA, VVD en D66 op lokaal niveau. In de bundel Illusie of monsterverbond, de eerste uitgebreide publicatie over de mogelijkheden van een samenwerking tussen socialisten en liberalen in 1984, schreef hij dat landelijk sociaal-cultureel beleid structurele sociale voorzieningen moest bevatten, afgestemd op vraag en aanbod. Bij de totstandkoming van de eerste Paarse samenwerking in 1994 in het kabinet-Kok I betoogde Vonhoff in het artikel Het gelijk der ketters dat deze samenwerking tijd nodig had om draagvlak te krijgen.

Aan het einde van zijn loopbaan had Vonhoff tientallen bestuursbanen waarvoor hij zich doorgaans niet liet betalen. Hij bleef zijn sociaal-liberale wortels trouw en hoewel hij op ruime voet leefde, woonde hij in een middenklasse twee-onder-een-kapwoning en reed hij in een tweedehands limousine. Hij was niet in geld, maar in de letteren geïnteresseerd. Enerzijds verzette hij zich tegen referenda en de gekozen burgemeester, omdat dit zaken waren die volgens hem niet bij een representatieve democratie pasten, anderzijds verzette hij zich tegen populistische partijen die vijandig stonden tegen nieuwkomers. Liberaal zijn betekende voor hem vrijheid en sociale rechtvaardigheid nastreven, zorgen voor gelijke kansen in individuele ontwikkeling en de ander accepteren zoals diegene is.

Diederick Slijkerman, ‘De verloren strijd van Vonhoff’ in: Coen Brummer en Daniël Boomsma (red.), De canon van het sociaal-liberalisme (Amsterdam 2019), 130-133

Recensies

Nederlandse bibliotheken en bol.com

Voor het schrijven van een biografie over de eigenzinnige liberaal Henk Vonhoff (1931-2010) is de veelzijdige Diederick Slijkerman (1969) een meesterlijke keuze. Wars van elitair geneuzel schreef hij dit meer dan geslaagde boek, dat leest als een spannend jongensboek. Vonhoff is daarin de kwajongen, een soort Dik Trom: dwars, te dik, maar goudeerlijk. Evenals zijn biograaf studeerde Vonhoff geschiedenis. Hij werd vervolgens leraar en kwam, door zijn maatschappelijke betrokkenheid, in de politiek terecht. Er volgde een carrière als Kamerlid, staatssecretaris, burgemeester en commissaris van de Koningin. Door zijn vasthoudendheid lag hij soms met anderen overhoop. Hij boezemde echter, met zijn zware stem, in brede kring veel ontzag in. Slijkerman: ‘Vonhoff stond voor een alomvattend humaan liberalisme. Hij werd liberaal uit noodzaak.’ Met een veelvoud aan anekdotes en brede vermelding van de vele nevenfuncties schetst de auteur op plezierige wijze een respectvol beeld van deze VVD-icoon. Boeken als deze maken het lezen van een biografie tot een feest. Bevat enkele zwart-witfoto’s, eindnoten, een literatuurlijst en register.

Haaije Jansen

'Signalement'

‘Smartengeld, smartengeld!’, joelden de kinderen van Henk Vonhoff, wanneer hun vader op televisie verscheen. Want op school zouden ze daar zeker weer over worden lastiggevallen. Met een verhoging van het zakgeld loste de VVD-prominent deze gezinskwestie op. De biografie Liberaal zwaargewicht – Henk Vonhoff (1931-2010) bevat tal van dit soort inkijkjes. Ook legt auteur Diederick Slijkerman het netwerk van deze politieke mastodont bloot. Kenmerkend voor hem was zijn grote hart voor de vrijheid van meningsuiting, net als voor zijn achterneef Theo van Gogh. Ook hun zwaarlijvigheid en gezamenlijke poging tot afvallen blijven niet onbesproken.

De Volkskrant, 1 juni 2018, op: volkskrant.nl

'Henk Vonhoff, een liberaal zwaargewicht', Frits Korthals Altes

Een plezierig leesbaar boek, met veel aandacht voor smakelijke en vermakelijke anekdotes. ‘Verplichte literatuur’ voor hen die een loopbaan in de politiek of het bestuur ambiëren, klinkt niet echt liberaal, maar een dringend advies om het boek te lezen geef ik hun wel.

De volledige recensie kun je hier lezen.

Liberaal Reveil, 12/2018

'De bulderende kolos', Chris van der Heijden

Lees de recensie, op 15 augustus 2018 geplaatst in De Groene Amsterdammer, hier.

'Henk Vonhoff: liberaal zwaargewicht', Joep Boerboom

De recensie van Joep Boerboom kun je hier lezen.

Biografieportaal, 8 juni 2018

'Oerdemocratische regent van gigantische omvang', John Jansen van Galen

Hij was een regent, maar met open vizier en geschraagd door oerdemocratische principes. Imposant, bonhomie, dominant, ijdel, theatraal, goedgelovig, cachet, gigantische omvang: het zijn in dit boek trefwoorden voor de man die in Winston Churchill zijn voorbeeld zag.

Het Parool, 23 juni 2018

Publiciteit

Eerste Utrechtse exemplaar biografie Henk Vonhoff

Lees hier de toespraak van burgemeester Jan van Zanen bij de uitreiking van het boek Liberaal zwaargewicht.

Radio-uitzending Onvoltooid Verleden Tijd (OVT)

Hij was een ouderwetse liberaal zoals ze niet meer gemaakt worden, en hij was een regent zoals ze niet meer bestaan. Henk Vonhoff heeft nu zijn biografie. En wat blijkt? Hij wilde eigenlijk toneelspeler worden en rende met een trimgroepje door de bossen om zijn gewicht op aanvaardbaar algemeen peil te krijgen. Historicus Diederick Slijkerman schreef de biografie ‘Liberaal zwaargewicht’ en is te gast.

Beluister hier de radio-uitzending over Liberaal zwaargewicht op Onvoltooid Verleden Tijd (OVT) op zondag 3 juni 2018.

'Liberaal Zwaargewicht', René Paas

Een bespreking van René Paas over het boek Liberaal zwaargewicht. Lees hier zijn blogpost.

Hier kun je het artikel van Ron de Jong over Het geheim van de ministeriële verantwoordelijkheid lezen.

'Vonhoff legde basis voor huidige welvaart in Groningen'

Het artikel op RTV Noord kun je hier lezen.

Liberaal zwaargewicht Henk Vonhoff wordt door provincie Groningen geëerd met boek

Lees hier het interview met D. Slijkerman op de website van Dagblad van het Noorden, 24 december 2018.

'Levensbericht. Hendrik Johan Lubert Vonhoff', Diederick Slijkerman

Lees hier het levensverhaal van Henk Vonhoff.

Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2014

Eigenlijk had Henk Vonhoff (1931-2010) toneelspeler willen worden, maar uiteindelijk wendde hij zijn imposante stemgeluid en voorkomen aan voor andere doeleinden: eerst voor het geven van geschiedenisles en later voor de politiek.